Over deze reeks –> TECH × CREATIVE × MAKER Mental Spaces

Mental Spaces zijn gedachten die vorm krijgen op papier: mentale ruimtes om te creëren, te fantaseren, of om stil te zijn. Ze bieden denkruimte aan de maker, de kunstenaar, de ontwerper – en aan de technologie die meekijkt.

In deze blogreeks filosofeer ik over de verhouding tussen mens en machine, over creativiteit als interface, en over het maakproces in een tijd waarin systemen steeds slimmer lijken dan wijzelf.
Deze teksten zijn geen stellingen, maar suggesties. Geen antwoorden, maar openingen.

Voor wie zich begeeft in het spanningsveld van TECH × CREATIVE × MAKER.

Wat betekent ethiek in een creatief proces?

Ethiek binnen creativiteit wordt vaak gezien als begrenzend — als iets dat de speelruimte beperkt. Maar misschien is het juist andersom. Misschien is ethiek geen rem, maar een richtingsaanwijzer. Een manier om bewust te kiezen wat je maakt, voor wie, en met welk effect. In een creatief proces gaat het niet alleen om expressie of innovatie, maar ook om impact. Creatieve beslissingen zijn nooit waardevrij. De stijl die je kiest, de boodschap die je versterkt, de technologie die je inzet — het zijn allemaal keuzes die beïnvloeden hoe mensen denken, voelen en handelen. Ethiek in creatie is dus niet optioneel. Het is onderdeel van het maakproces zelf.

Wat betekent dit voor onderwijs?

Ethiek krijgt steeds meer aandacht binnen creatief onderwijs. Studenten worden gestimuleerd om na te denken over de keuzes die ze maken — technisch, esthetisch én moreel. Niet als apart vak, maar als onderdeel van hun maakproces. Door vragen te stellen als: ‘Waarom kies ik hiervoor?’ en ‘Wat kan dit oproepen bij anderen?’ groeit hun bewustzijn vanzelf mee met wat ze maken.

Een voorbeeld: stel dat een student één krachtige prompt invoert in een AI-tool, waarna het systeem een complete visuele identiteit genereert voor een maatschappelijk project. De student heeft het systeem slechts geactiveerd — maar wie is hier de maker? Wie draagt de creatieve verantwoordelijkheid? En als het ontwerp ethische reacties oproept, wie onderzoekt dan waarom?

Hier raakt technologie aan ethiek én aan onderzoek. Prompting lijkt op het eerste gezicht op een Google-query, maar er is een fundamenteel verschil: een zoekopdracht levert informatie op, een prompt activeert een creatieproces. Dat betekent dat prompting ook richting geeft, keuzes maakt, context bepaalt. Prompting ís dus ontwerp. En als je via prompting onderzoek doet: ben jij dan nog de onderzoeker, of is de AI dat ook? Misschien ligt het antwoord in het samenspel tussen beiden. Maar dan moeten we wel eerst erkennen dat dit samenspel bestaat. Daarom helpt het om ethiek te zien als een soort ontdekkingskompas: je weet niet precies waar je uitkomt, maar je voelt waar het schuurt. En dát maakt het proces betekenisvoller.

Wie is nou de maker?

In een tijd waarin AI beelden genereert, algoritmes gedrag sturen en technologie meebepaalt wat zichtbaar wordt, wordt verantwoordelijkheid diffuus. Wie is verantwoordelijk voor een beeld dat door een machine is gegenereerd, maar door een mens is gekozen? Wat als de bijdrage van de maker bestaat uit slechts één prompt — en de rest door een black box van gegenereerde waarschijnlijkheden tot stand komt? Hoeveel creatorship blijft er dan over? Kun je het eindresultaat nog toeschrijven aan de maker, of is de technologie de dominante auteur geworden?

En hoe verhouden we ons tot het feit dat veel AI-systemen zijn getraind op wereldwijde gemiddelden, samengesteld uit andermans denkpatronen, esthetiek en aannames?

De verleiding is groot om de verantwoordelijkheid af te schuiven: op de technologie, op de opdrachtgever, op de gebruiker. Maar in hybride processen is gedeelde verantwoordelijkheid de enige werkbare vorm. Dat betekent dat makers niet alleen verantwoordelijk zijn voor hun output, maar ook voor de context waarin die output ontstaat.

Wat is onderzoek in een AI-tijdperk?

Kunnen we deze processen onderzoek noemen? En zo ja, wie is dan de onderzoeker? De machine die de verbanden blootlegt? Of de maker die de vraag formuleert, de richting kiest, en het resultaat interpreteert?

Het vraagt om bewustzijn van systeemwerking, om inzicht in machtsstructuren, en om de moed om verantwoordelijkheid te nemen — ook als die niet volledig te traceren is. Misschien ligt het antwoord niet in controle, maar in het durven positioneren binnen een gedeeld, complex creatorschap.

Hoe gaan we om met ethische ambiguïteit?

Echte ethiek begint niet bij regels, maar bij twijfel. Waar iets schuurt, daar ontstaat ruimte voor betekenis. In creatieve processen is die ambiguïteit eerder regel dan uitzondering. Je werkt met beelden, verhalen en intuïtie — altijd in interpretatie, nooit in zwart-wit.

Misschien hoeven we ethiek niet op te lossen, maar te bevragen. Niet te benoemen als toets aan het eind, maar als fluïde gids tijdens het proces. Een innerlijk gesprek, dat stilletjes meeloopt met elke keuze die je maakt. Zoals een licht afwijkende toon in muziek spanning oproept — en betekenis geeft aan de harmonie eromheen.

De vraag is niet altijd ‘wat is juist?’, maar: ‘wat betekent dit, en voor wie?’ Misschien is dát wel de waarde van ethisch denken: het bewustzijn dat een uitkomst zelden definitief is. Dat het gesprek eromheen even belangrijk is als het resultaat zelf. Zoals bij kunstwerken, waar betekenis ontstaat in interactie, interpretatie en context. Misschien kunnen we maken weer tot een kunst verheffen — niet om het perfecte antwoord te vinden, maar om ruimte te creëren voor betekenisvolle vragen.

Maarten Meijer — imaginologist. Een conceptueel denker die beweegt tussen creativiteit, systemen en strategie. Ik ontwerp visies, kaders en toekomsten die het verwachtingen uitdagen en nieuwe mogelijkheden zichtbaar maken.

Mijn missie is eenvoudig: creatie in gang zetten.
Door vaste patronen te doorbreken help ik mensen anders te denken — om te verbeelden wat mogelijk is, en het werkelijkheid te maken.